Trójczynnikowy model Spielmana, znany również jako model 3P, to teoria wyjaśniająca mechanizmy powstawania i utrzymywania się bezsenności. Model ten został wprowadzony przez Spielmana w 1991 roku i od tego czasu stał się jednym z głównych narzędzi wykorzystywanych w diagnostyce i terapii zaburzeń snu.
Czynniki predysponujące są pierwszym elementem modelu 3P. Odnoszą się one do wrodzonych lub nabytych cech osobowości, które mogą zwiększać podatność na bezsenność. Przykłady takich cech to genetyczna predyspozycja do zaburzeń snu lub wyższy poziom lęku i pobudzenia, które mogą utrudniać zasypianie lub powodować częste przebudzenia w nocy.
Czynniki wyzwalające to drugi element modelu i odnoszą się do konkretnych wydarzeń lub okoliczności, które mogą prowadzić do wystąpienia bezsenności. Mogą to być stresujące wydarzenia życiowe, zmiany w środowisku snu, choroby somatyczne czy przyjmowanie niektórych substancji psychoaktywnych.
Czynniki utrwalające są trzecim i ostatnim elementem modelu 3P. Dotyczą one zachowań i nawyków, które pacjent może rozwijać w odpowiedzi na problemy ze snem, a które paradoksalnie mogą przyczyniać się do dalszego utrzymywania bezsenności. Przykłady takich zachowań to zbyt długi czas spędzany w łóżku, nieregularne godziny snu, czy pozostawanie w łóżku pomimo braku snu.
Model 3P jest użyteczny w terapii poznawczo-behawioralnej bezsenności (CBT-I), ponieważ pozwala terapeutom na identyfikację i modyfikację czynników utrwalających, co może prowadzić do poprawy jakości snu pacjenta. Terapia ta może obejmować techniki takie jak ograniczenie czasu spędzanego w łóżku, kontrola bodźców, trening relaksacyjny, terapia poznawcza oraz edukacja dotycząca higieny snu.
W kontekście modelu 3P, ważne jest, aby pacjenci zrozumieli, że bezsenność nie jest tylko wynikiem czynników zewnętrznych, ale także może być podtrzymywana przez ich własne zachowania i przekonania. Dzięki temu modelowi, pacjenci mogą nauczyć się nowych strategii radzenia sobie ze stresem i lękiem związanym ze snem, co może prowadzić do trwałej poprawy i zdrowszego snu.
Źródło:
(1) Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu bezsenności …. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/42208/30246.
(2) Czynniki utrwalające bezsenność (perpetuating factors). http://www.sen-instytut.pl/slownik/pokaz/14.html.
(3) Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności – viamedica.pl. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/viewFile/29091/23856.