Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się nawracającymi epizodami manii i depresji. Osoby z ChAD doświadczają silnych zmian nastroju, aktywności i energii, które wpływają na ich funkcjonowanie w różnych sferach życia. Choroba ta może być trudna do rozpoznania, ponieważ objawy mogą się różnić w zależności od fazy choroby, a także indywidualnych cech pacjenta.
W tym artykule przedstawimy najważniejsze informacje na temat ChAD, takie jak:
- Jakie są objawy manii i depresji?
- Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka ChAD?
- Jak przebiega diagnoza i leczenie ChAD?
- Jak żyć z ChAD i jak pomóc osobom chorym?
Objawy manii i depresji.
Mania to stan podwyższonego nastroju, energii i aktywności, który trwa co najmniej tydzień i powoduje zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu. Osoby w manii mogą wykazywać następujące objawy:
- Nadmierna pewność siebie, poczucie wielkości, przecenianie swoich możliwości
- Zwiększona gadatliwość, skłonność do monologów, szybkie i skaczące myślenie
- Zmniejszona potrzeba snu, bezsenność, nadmierna aktywność fizyczna i umysłowa
- Zwiększony popęd seksualny, ryzykowne zachowania seksualne, zdrady
- Lekkomyślne decyzje, impulsywne działania, brak rozwagi nad konsekwencjami
- Nieodpowiednie zachowanie społeczne, agresja, drażliwość, konflikty z innymi
- Zainteresowanie religią, mistycyzmem, ezoteryką, nietypowymi ideami
- Urojenia, omamy, zaburzenia percepcji, psychoza (w ciężkich przypadkach)
Depresja to stan obniżonego nastroju, energii i aktywności, który trwa co najmniej dwa tygodnie i powoduje cierpienie i upośledzenie w codziennym funkcjonowaniu. Osoby w depresji mogą wykazywać następujące objawy:
- Smutek, pustka, beznadzieja, poczucie winy, bezwartościowości, bezsensu życia
- Utrata zainteresowań, radości, motywacji, chęci do życia
- Zmniejszona aktywność fizyczna i umysłowa, apatia, zahamowanie, lenistwo
- Zaburzenia snu, nadmierna senność lub bezsenność, koszmary senne
- Zaburzenia apetytu, utrata lub przyrost masy ciała, anoreksja lub bulimia
- Zmniejszony popęd seksualny, brak satysfakcji z życia seksualnego, impotencja lub frigidność
- Problemy z koncentracją, pamięcią, uczeniem się, podejmowaniem decyzji
- Lęk, niepokój, nerwowość, drażliwość, płaczliwość, nadwrażliwość
- Myśli i próby samobójcze, samookaleczanie, autoagresja (w ciężkich przypadkach)
Osoby z ChAD mogą również przeżywać epizody mieszane, w których występują objawy zarówno manii, jak i depresji. Mogą to być np. pobudzenie z przygnębieniem, euforia z lękiem, agresja z poczuciem winy. Epizody mieszane są szczególnie niebezpieczne, ponieważ zwiększają ryzyko zachowań samobójczych i autoagresywnych.
Przyczyny i czynniki ryzyka ChAD.
ChAD jest chorobą wieloczynnikową, co oznacza, że nie ma jednej, konkretnej przyczyny jej powstania. Uważa się, że na rozwój ChAD wpływają zarówno czynniki biologiczne, jak i psychologiczne i środowiskowe. Niektóre z nich to:
- Czynniki genetyczne: ChAD częściej występuje u osób, które mają krewnych pierwszego stopnia (rodziców, rodzeństwo, dzieci) z tą chorobą. Szacuje się, że ryzyko zachorowania na ChAD wynosi około 10% u osób z takim rodowodem, w porównaniu do 1% w populacji ogólnej. Jednak nie oznacza to, że ChAD jest chorobą dziedziczną w prosty sposób. Nie ma jednego genu odpowiedzialnego za ChAD, a raczej wiele genów, które wpływają na podatność na tę chorobę w połączeniu z innymi czynnikami.
- Czynniki neurobiologiczne: ChAD wiąże się z zaburzeniami w funkcjonowaniu i strukturze mózgu, zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za regulację nastroju, emocji, impulsów i motywacji. W ChAD dochodzi do zmian w poziomie i działaniu niektórych neuroprzekaźników, czyli substancji chemicznych, które umożliwiają komunikację między komórkami nerwowymi. Do najważniejszych neuroprzekaźników związanych z ChAD należą: serotonina, noradrenalina, dopamina i GABA. Ponadto, w ChAD obserwuje się zmiany w układzie hormonalnym, zwłaszcza w osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, która odpowiada za reakcję na stres. W ChAD występuje nadmierna aktywność tego układu, co prowadzi do zwiększonego wydzielania kortyzolu, hormonu stresu, który ma negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne.
- Czynniki psychologiczne: ChAD może być związana z niektórymi cechami osobowości, takimi jak: ekstrawersja, neurotyczność, impulsywność, niska samoocena, perfekcjonizm, skłonność do unikania problemów. Osoby z ChAD mogą również mieć zaburzenia w sposobie postrzegania siebie, świata i innych ludzi, np. nadmierne krytycyzm, pesymizm, poczucie beznadziejności, brak poczucia kontroli. Ponadto, ChAD może być związana z traumami i stresującymi wydarzeniami życiowymi, takimi jak: utrata bliskiej osoby, rozwód, przemoc, nadużycie, choroba, bezrobocie, konflikty rodzinne lub zawodowe. Te czynniki mogą wywoływać lub nasilać epizody chorobowe, a także utrudniać powrót do zdrowia.
- Czynniki środowiskowe: ChAD może być również wpływana przez warunki i jakość życia, takie jak: dieta, aktywność fizyczna, sen, używki, leki, wsparcie społeczne, zaspokojenie potrzeb, poczucie sensu i celu. Te czynniki mogą mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na przebieg i nasilenie ChAD.
Diagnoza i leczenie ChAD.
ChAD jest chorobą przewlekłą, która wymaga specjalistycznej diagnozy i leczenia. Diagnoza ChAD opiera się na wywiadzie lekarskim, obserwacji klinicznej i kryteriach diagnostycznych zawartych w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, takich jak DSM-5 lub ICD-10. Nie ma jednego, prostego testu, który mógłby potwierdzić lub wykluczyć ChAD. W niektórych przypadkach, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak: badania krwi, EEG, MRI, aby wykluczyć inne przyczyny objawów, takie jak: choroby tarczycy, padaczka, guzy mózgu, zatrucia, infekcje.
Leczenie ChAD polega na zastosowaniu farmakoterapii i psychoterapii. Farmakoterapia ma na celu stabilizację nastroju, zmniejszenie nasilenia i częstości epizodów chorobowych, zapobieganie nawrotom i poprawę jakości życia. Do leków stosowanych w leczeniu ChAD należą: stabilizatory nastroju (np. lit, walproinian, karbamazepina, lamotrygina), leki przeciwpsychotyczne (np. olanzapina, kwetiapina, risperidon, aripiprazol), leki przeciwdepresyjne (np. fluoksetyna, wenlafaksyna, bupropion), leki przeciwlękowe (np. benzodiazepiny, buspiron). Leki te są dobierane indywidualnie przez lekarza psychiatrę, w zależności od fazy choroby, objawów, współistniejących zaburzeń, reakcji na leczenie i możliwych skutków ubocznych. Leczenie farmakologiczne wymaga regularnego monitorowania i przestrzegania zaleceń lekarskich.
Psychoterapia ma na celu pomóc osobom z ChAD w zrozumieniu i akceptacji swojej choroby, radzeniu sobie z objawami i trudnościami, poprawie relacji z innymi ludźmi, zwiększeniu poczucia kontroli i kompetencji, budowaniu zdrowego stylu życia i zapobieganiu nawrotom. Do najskuteczniejszych form psychoterapii w leczeniu ChAD należą: terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia interpersonalna i rytmów społecznych (IPSRT), terapia skoncentrowana na rodzinie (FFT), terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), terapia grupowa. Psychoterapia może być prowadzona indywidualnie, w parach, w rodzinach lub w grupach, w zależności od potrzeb i preferencji pacjenta.
Życie z ChAD i pomoc osobom chorym.
ChAD jest chorobą, która wymaga stałej opieki i wsparcia, zarówno ze strony specjalistów, jak i bliskich osób. Osoby z ChAD mogą żyć normalnie i spełniać swoje cele i marzenia, pod warunkiem, że stosują się do zaleceń lekarskich, korzystają z pomocy psychologicznej, dbają o siebie i swoje zdrowie. Niektóre z zasad, które mogą pomóc w radzeniu sobie z ChAD, to:
- Utrzymywanie regularnego rytmu dobowego, czyli stałych godzin snu, posiłków, pracy i odpoczynku
- Unikanie stresu, nadmiernego wysiłku, konfliktów i sytuacji ryzykownych
- Zdrowe odżywianie, ograniczenie kofeiny, alkoholu i narkotyków
- Ćwiczenia fizyczne, relaksacja, medytacja, hobby i inne formy aktywności dające przyjemność i satysfakcję
- Edukacja na temat ChAD, rozpoznawanie objawów, monitorowanie nastroju, planowanie działań w sytuacjach kryzysowych
- Uczestnictwo w grupach wsparcia, wymiana doświadczeń i rad z innymi osobami z ChAD
- Poszukiwanie i przyjmowanie pomocy i wsparcia od innych ludzi, np. rodziny, przyjaciół, terapeuty, lekarza, pielęgniarki, opiekuna
Osoby, które mają w swoim otoczeniu kogoś z ChAD, również potrzebują wiedzy, pomocy i wsparcia. Mogą one pomóc osobie chorej w następujący sposób:
- Okazywanie zrozumienia, akceptacji, cierpliwości i empatii
- Zapewnianie bezpieczeństwa, stabilności, spokoju i komfortu
- Pomaganie w organizacji życia, leczenia, opieki i wsparcia
- Motywowanie do podjęcia i kontynuowania leczenia, uczestnictwa w terapii, dbania o siebie i swoje zdrowie
- Wspieranie w realizacji celów, planów, marzeń i aspiracji
- Rozmawianie, słuchanie, dzielenie się uczuciami i problemami
- Szanowanie granic, potrzeb, prawa do samostanowienia i prywatności
- Dbanie o własne zdrowie, odpoczynek, zainteresowania i relacje
- Korzystanie z pomocy i wsparcia innych ludzi, np. rodziny, przyjaciół, terapeuty, lekarza, pielęgniarki, opiekuna
Podsumowanie.
Choroba afektywna dwubiegunowa jest poważnym zaburzeniem psychicznym, które charakteryzuje się nawracającymi epizodami manii i depresji. Choroba ta wymaga specjalistycznej diagnozy i leczenia, które polega na zastosowaniu farmakoterapii i psychoterapii. Osoby z ChAD mogą żyć normalnie i spełniać swoje cele i marzenia, pod warunkiem, że stosują się do zaleceń lekarskich, korzystają z pomocy psychologicznej, dbają o siebie i swoje zdrowie. Osoby, które mają w swoim otoczeniu kogoś z ChAD, również potrzebują wiedzy, pomocy i wsparcia. Choroba afektywna dwubiegunowa nie jest wyrokiem, ale wyzwaniem, które można pokonać.