W życiu każdego człowieka zdarzają się chwile, które przyczyniają się do odczuwania nieokreślonych obaw i lęków. Czasem po prostu się boimy, nie umiejąc przy tym uzasadnić, czym jest to spowodowane. Jednak, gdy próbujemy zrozumieć pojawiające się uczucia przepełnione lękiem, nie potrafimy uzasadnić ich pochodzenia. Podobno każda osoba ma pewnego rodzaju zaburzenia fobiczne. Niektóre z nich potrafią przewrócić życie do góry nogami. Fobia może zdominować nie tylko myśli, ale także całe życie człowieka i bliskich mu osób.
Fobia, a co to takiego?
Potocznie fobią są nazywane silne obawy, lęki czy niechęć do określonej rzeczy, sytuacji itd. Natomiast w rzeczywistości jest ona zaburzeniem nerwicowym, które powoduje pewnego rodzaju obawę, paniczny strach, nad którym zwykle nie ma się kontroli. Potrafi pozbawić człowieka zdrowego rozsądku. Charakteryzuje się ona połączeniem paniki z dawką nieuzasadnionego lęku. Strach ten dotyczy między innymi różnych zjawisk, przedmiotów, sytuacji, zwierząt. Fobia może być bardzo niebezpieczna, gdyż brak odpowiedniej kontroli nad nią skutkuje niemożliwością normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Człowiek, pomimo że zdaje sobie sprawę z całej irracjonalności swoich lęków, nie potrafi nad nimi panować.
Jest kilka teorii dotyczących powstawania fobii. Przyczynami fobii mogą być traumatyczne wydarzenia lub nadmierne straszenie przez innych, które wystąpiły w okresie dzieciństwa. Nie każda osoba doświadczająca takich sytuacji później ma lęki fobiczne, a z niektórych obaw po prostu się wyrasta. Innym powodem pojawiania się fobii może być działanie nieświadomej części psychiki. Zgodnie z teorią psychoanalityczną jest to pewnego rodzaju przeniesienie zachowań agresywnych i regresywnych na siebie samego. Przecież fobia pochodzi z naszych wewnętrznych lęków, a wiec delikwent na własne życzenie utrudnia sobie codzienne funkcjonowanie. Zachowania związane z nadmiernymi lękami unieszczęśliwiają, a nawet mogą prowadzić do różnych nałogów. Substancje uzależniające, takie jak alkohol, papierosy czy narkotyki, są złudnym sposobem na chwilowe pozbycie się lęków fobicznych.
Ile jest fobii ?
Odmian fobii występuje nieograniczona ilość. Mogą one dosłownie dotyczyć wszystkiego. Głównie są wyróżniane fobie sytuacje i społeczne, ale niektórzy psychologowie wskazują trzy rodzaje fobii:
1) Prosta – dotyczy określonej rzeczy, czynności czy żywej istoty. Do przykładowych należą ombrofobia (strach przed deszczem), aerofobia (strach przed lataniem), ornitofobia (strach przed ptakami), mysofobia (strach przed zarazkami), aranchnofobia (strach przed pająkami).
2) Społeczna – dotyczą obawy przed pewnego rodzaju publicznym upokorzeniem, ośmieszeniem czy kompromitacją. Może to być lęk przed przemówieniami, wystąpieniami na forum, nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich lub nawet wizytą u lekarza. Odmian tego rodzaju fobii jest naprawdę mnóstwo. Najgorsze jest to, że osoby cierpiące na tego rodzaju lęki, bardzo mocno wierzą w istnienie realnego zagrożenia. Skutek tego jest taki, że często naprawdę odnoszą porażki i upokorzenia w tych sytuacjach. Przez to sami potwierdzają swoje lęki.
3) Agorafobia – dotyczy szeregu lęków powiązanych z przebywaniem na otwartej przestrzeni oraz w miejscach uważanych przez daną jednostkę za zagrażające. Ten rodzaj fobii zwykle współwystępuje z innymi. Negatywne skutki tej fobii mogą być destrukcyjne dla człowieka. Skutkiem może być całkowity strach przed wyjściem z domu, spotykaniem się na otwartej przestrzeni. W praktyce osoba cierpiąca nie jest w stanie normalnie pracować i funkcjonować. Dąży do wyobcowania w społeczeństwie. Ten rodzaj jest powiązany z fobią społeczną.
Fobie są bardzo poważnym zagrożeniem, często jednak są pomijane i lekceważone. Tłumaczy się na przykład, że jeśli ktoś obawia się spotkań towarzyskich, to na pewno jest nieśmiały, pomija się fakt, że może doskwierać mu pewien rodzaj fobii społecznej.
Kto może mieć fobię?
Każdy człowiek może mieć jedną lub kilka, a nawet kilkanaście fobii. Niektóre z nich tylko lekko ograniczają życie lub są praktycznie nieszkodliwe. Gorzej, jeśli zmienią one całkowicie życie cierpiącej osoby.
Fobia może objawiać się w zróżnicowany sposób, głównie jest to silne przerażenie, a nawet występują ataki paniki. Do najczęstszych objawów somatycznych między innymi zaliczamy zawroty głowy, omdlenia, przyśpieszony oddech, kołatanie serca, pocenie się, zaburzenia mowy, brak kontroli nad czynnościami fizjologicznymi, drżenia rąk.
Są to symptomy, nad którymi dana jednostka w sytuacji lękowej nie jest wstanie panować czy też poradzić sobie z nimi.
Do przykładów potężnej mocy fobii należy przypadek braci Colleyrów, Homera i Langley’a. Należeli oni do cieszących się dobrą opinią mieszkańców Nowego Jorku. Wspólnie zamieszkiwali jedną z kamienic. Homer i Langley powoli odseparowywali się od świata zewnętrznego. Zaczęli nocami wymykać się z domu, aby przeszukiwać pobliskie śmietniki. Żywili się tym, co znaleźli. Gromadzili tony śmieci. Dom zamienił się w jedno wielkie śmietnisko. W obawie przed włamywaczami zabarykadowali drzwi i okna. Ponieważ nie uiszczali żadnych opłat, odłączono im wodę i prąd. Ale bracia radzili sobie poprzez picie wody z parku i gotowaniu na kuchence naftowej. Fobicznie obawiali się złodziei, dlatego też Langley pozakładał w całym domu najróżniejsze pułapki. Ich zadaniem było złapanie i zasypanie potencjalnego włamywacza. Któregoś dnia policja została powiadomiona, że jeden z braci prawdopodobnie umarł. Niestety, nie można było się dostać do nich do domu. Dlatego też policja musiała przez kilka godzin forsować postawione barykady. Udało się znaleźć jednego z braci – Homera, który wpadł w jedną z zastawionych na złodziei pułapek, drugiego brata nie było. Ostatecznie policja znalazła Langley’a, ale trwało to kilka tygodni. Zmarł on z głodu. W domu znajdowało się około 150 ton śmieci. Jest to przykład ekstremalny destrukcyjnego działania lęków fobicznych.
Delikatniejszy przypadek fobii dotknął znanego wynalazcę. Mysofobia, czyli strach przed zarazkami, dotknęła Nicola Teslę. Fobia ta objawiała się między innymi przez to, że podczas spożywania posiłków każdą serwetkę używał tylko jeden raz. Skutkowało to tym, że podczas jedzenie miał ich dziesiątki, a każdą wyrzucał po wytarciu ust. Natomiast chusteczki do nosa nigdy nie użył drugi raz.
Czy można fobię wyleczyć?
Najważniejszą metodą walki z silnym lękiem jest odpowiednia psychoterapia, która zwykle jest bardzo skuteczna. W leczeniu fobii używa się najróżniejszych metod, które mają ukazać danej osobie, że ich lęki są nieracjonalne. Człowiek z własną fobią nie poradzi sobie sam, najlepiej udać się do specjalisty, aby mógł on wspomóc w skutecznym leczeniu fobii.
Sposób leczenia jest uzależniony od podejścia psychoterapeutycznego, a także rodzaju dolegliwości. Do przykładowych technik można zaliczyć desensytyzację. Działa na ona na zasadzie relaksacyjnej, odprężającej. Osoba, która osiągnie pełny spokój, wyluzuje się, może stopniowo konfrontować się ze swoimi lękami. Zaczyna się od sytuacji najprostszych, a kończy na pozbyciu się fobii.
Kolejnym sposobem jest zanurzenie, czyli celowe wywoływanie zdarzenia lękowego, aby pacjent mógł przyzwyczaić się do ich pojawiania się oraz nauczenia odpowiedniego reagowania.
Czasem pomocne jest leczenie farmakologiczne czy antydepresantami. W innych sytuacjach stosuje się modelowanie, czyli ukazywanie jednostce jak inni ludzie poradzili sobie z fobią. Natomiast techniki psychoanalityczne próbują wspólnie z pacjentem odnaleźć w podświadomości stłumione obawy, lęki, które mogą mieć wpływ na pojawianie się określonej fobii.
Metod leczenia jest wiele, ale należy pamiętać, że w każdej z nich bardzo ważna jest współpraca zaburzonej osoby z psychoterapeutą. Jeśli podejrzewamy, że ktoś z naszych znajomych może mieć fobię, warto się zainteresować problemem szerzej. Często dana osoba sama nie zdaje sobie sprawy z występującego zaburzenia, a nieleczona może doprowadzić nawet do śmierci.
Autor: Aneta Iwona Nowak – psycholog z Trójmiejskiej Pracowni Psychologicznej „IMPULS”.